Çocuk Cerrahisi Bilgilendirilmiş Onam Formları

Anayasamızın 17. Maddesi; “Herkesin yaşama ve manevi varlığını geliştirme hakkı vardır. Tıbbî zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında, kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz, rızası olmadan bilimsel ve tıbbi deneylere tabi tutulamaz”.

İnsanlık tarihi ile başlayan süreç içerisinde ve belli kurallar çerçevesinde yürütülen hekimlik sanatının uygulanması 20.yy’dan itibaren teknoloji ve uygulamadaki hızlı gelişmelere paralel olarak şekil değiştirmiştir. Daha önceleri hastalar, sağlık sorunları karşısında hekimin kendisi için en iyisini yapacağını düşünerek tüm kararları ve işlemleri hekimin inisiyatifine bırakırlardı. Günümüzde ise zamanında ve doğru müdahalenin gecikmesi, eksik veya hatalı uygulamalara bağlı sorunlar, dikkat ve özen eksikliğinden kaynaklanan tıbbi uygulama hatalarına karşı yaptırımlarla karşılaşılmaktadır. Değişen yasal mevzuat, hekimlerin hukuki ve cezai sorumlulukları açısından farklı tanımlamaları ve uygulamaları içermektedir. Bu kapsamlı değişikliklerle birlikte, hekimler ciddi endişe ve arayış içine girmiştir. Durum yalnızca ülkemize özgü değildir, dünyanın pek çok ülkesinde benzer uygulamalar vardır. Hekimler, üzerlerindeki malpraktis sigortalarından ve cezai yaptırımlardan kaynaklanan ağır yükün hafifletilebilmesi için taleplerde bulunmaktadır. Bunlardan en önemlisi de aydınlatılmış onam formlarıdır.

Aydınlatılmış onam formu, bireyin açık veya zımni (üstü kapalı) onayı olmaksızın, başkası tarafından vücuduna istenmeyen fiziksel dokunmalara karşı ve haksız fiil uygulamasına karşı bireyleri korumak amaçlı hazırlanmış ve tedavi gören birey (veya ebeveyni) ile hekim tarafından imzalanmış formlardır. İlk yıllarda oldukça basit iken yıllar içinde geliştirilmiş ve detaylandırılmıştırlar.

Tıp ve hukuk alanındaki gelişmelere paralel olarak hastalar artık bilinçsiz bir şekilde hekime gitmemekte, kendisine yapılacak tıbbi uygulamaların olası sonuçlarını önceden bilmek istemektedirler. Hekimler artık babacan hekim tavrından vazgeçerek, tanı ve tedavi konusunda hastaların katılımını sağlamak için “Aydınlatılmış Onam: Hasta Rızası” almaktadırlar. Hasta-hekim arasındaki güvene dayalı iletişimin açık ve dürüst bir göstergesidir. Bu formlar, hastanın kendi geleceğini belirlemesinin belgesidir, hastanın kişilik ve kendi geleceğini belirlemesine fırsat verir, hastanın kişilik haklarına saygının belgesidir, hasta-hekim ilişkisini hukuka uygun hale getirir.

Hasta Hakları Yönetmeliğinin 24. Maddesi

• Hasta veya onun adına yasal anlamda karar verme yetkisi olan kişilerin onamının olmadığı, eksik veya yanlış bir şekilde mevcut olduğu her tıbbi girişim hukuka aykırılık içerir.
• Hukuka aykırı davranışlar ise ilgili yasalar çerçevesinde idari açıdan disiplin ve para cezalarını, ceza hukuku açısından hapis ve para cezalarını, borçlar hukuku açısından ise tazminat cezalarını gündeme getirir

Son yıllara kadar olan mevcut uygulamalarda, hastanın rızasının alınması genellikle sözel olarak yapılmaktaydı. Bu aydınlatma, çoğunlukla tanı konulduktan sonra hekimin yapacağı tedavi hakkında olmaktaydı. Hastanın, yaşadığı anksiyete nedeniyle okuduğu ya da söylenenlerin büyük kısmını anlayamadığı, anlasa bile eksik veya yanlış anladığı yapılan araştırmalarla saptanmıştır. Ancak günümüzde hukuki açıdan ileride çıkabilecek sorunları önlemek için aydınlatma sırasında hasta için önemli olacak hususların yazıya dökülerek belgelenmesi gereklidir.

Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına dair 1219 sayılı kanunun 70. maddesine göre büyük ameliyatlardan önce hastadan onamın yazılı olarak alınması gerekir.

Onam Formlarında Önemli Olan Noktalar

• Tehlikeli yaklaşım; tek tip form oluşturma çabalarıdır.
• Standart formlar temelde atlanmaması gereken bazı kuralların hatırlanması ya da akılda tutulması açısından yararlıdır.
• Ancak: “Tıpta hastalık yok hasta vardır” , hastaların özel durumlarını içerir şekilde standart formlar olmalıdır.
• Her hastada aydınlatmanın kapsamı farklı olabilir.
• Temel şart: hasta ile hekim yüz yüze gelerek aydınlatılması ve onamın alınması

Onam Formunda Olması Gereken Konu Başlıkları;

1. Hastalığın muhtemel sebepleri ve nasıl seyredeceği, hastalık hakkında genel bilgiler
2. Tıbbi müdahalenin kim tarafından nerede, ne şekilde ve nasıl yapılacağı
3. İşlemin tahmini süresi ve başarı oranı
4. İşlemden beklenen faydalar
5. Reddetme durumunda ortaya çıkabilecek muhtemel riskler
6. Diğer tanı ve tedavi seçenekleri ve bu seçeneklerin getireceği fayda ve riskler ile hastanın sağlığı üzerindeki muhtemel etkileri
7. İşlemin muhtemel komplikasyonları
8. İşlem sonrası kullanılacak ilaçlar ve önemli özellikler
9. İşlem sonrası hasta sağlığı için kritik olan yaşam tarzı önerileri
10. Gerektiğinde aynı konuda tıbbî yardıma nasıl ulaşabileceği

Katılmış olduğum bir seminerde Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp öğretim üyesi Prof Dr Ekin Aktaş hocamızın konu hakkında anlattıkları bana bu konunun önemli bir şekilde değerlendirilmesi gerektiğini düşündürdü. Bunun üzerine elimdeki onam formlarına baktım ve çok eksik olduklarını gördüm. Çocuk cerrahisi ameliyatları için daha detaylı ve özenli onam formları hazırlanması gerektiğine kanaat getirdim ve bazı Çocuk cerrahisi Uzmanı arkadaşlarımla görüşerek işbirliği yapmamız gerektiğini belirttim. İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğretim Üyesi Prof Dr Osman Celbiş’in konu hakkındaki seminerlerinden de ışık alarak aşağıda listesini verdiğim Çocuk cerrahisinde en sık kullanılan onam formlarını hazırladım. Bu formları zaman zaman güncellemeye ve uzman arkadaşlarımdan da yeni formlar geldikçe eklemeler yapmaya devam edeceğim. Bu formlar kesinlikle standart formlar değildir ve tek tip olarak kullanılmamalıdır. Gerektiğinde her hasta için değiştirilebilir. Ben yalnızca meslektaşlarıma onam formlarının hazırlanması konusunda yardımcı olmaya çalıştım, eksiklerim ve hatalarım varsa şimdiden affola.

Paylaştıkça, hayat daha güzel bilgi daha değerlidir...
Doç Dr Erdal TÜRK